32-letni, otyły mężczyzna (wzrost 180 cm, waga 152 kg), z zawodu kucharz. „Samo przez się, się rozumie”, że przecież musi dużo jeść i czego tu szukać innej przyczyny… jeśli chce schudnąć musi zapewne przestać jeść i zacząć się więcej ruszać. Prawda w 99% przypadków. Ale czy zawsze?
Pacjent trafił do lekarza z powodu rozpoczynającej się cukrzycy typu 2. Zauważył, że w ostatnim okresie więcej oddaje moczu i ma większe pragnienie, jego uwagę zwróciły także nawracające infekcje grzybicze błon śluzowych i pogorszenie ostrości widzenia. Stężenie cukru we krwi wynosiło 220 mg/dl – rozpoznano cukrzycę, pacjenta przeszkolono w zakresie diety i wysiłku fizycznego. Chory jednak zarzeka się, że „naprawdę zjada niedużo”, że stara się być aktywny fizycznie, ale, że przeszkadza mu tusza. Cukrzyca związana z otyłością jak najbardziej pasuje do jego zawodu, do samej otyłości, która może być przyczyną insulinooporności, czego więc szukać więcej?
Przyczyna otyłości byłaby oczywista, gdyby nie wnikliwe badanie lekarskie. Na skórze brzucha pacjenta zaobserwowano szerokie, czerwone rozstępy. Pacjent pytany o nie powiedział, że myślał, że wynikają one z jego otyłości, że powstały dlatego, że w ostatnim okresie szybko przytył. Tak tez może się zdarzyć, jednak czerwone rozstępy są zjawiskiem charakterystycznym dla nadmiaru kortyzolu – hormonu produkowanego przez nadnercza. Nadmiar kortyzolu występuje w przypadku nadczynności kory nadnerczy, może być związany z występowaniem gruczolaka produkującego kortyzol w samych nadnerczach lub gruczolaka przysadki produkującego hormon ACTH (adrenokortykotropinę) która pobudza korę nadnerczy do produkcji kortyzolu. Skutkiem nadmiaru kortyzolu jest nie tylko otyłość (zwykle oporna na typowe postępowanie), ale też cukrzyca (o etiologii innej niż w otyłości), choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, osteoporoza i wiele innych.
U chorego wykonano badanie krwi, w którym potwierdzono wysokie stężenie kortyzolu, a w tomografii komputerowej jamy brzusznej uwidoczniono przyczynę – guzek w nadnerczu. Takie znalezisko wymaga dodatkowej diagnostyki w celu wykluczenia procesu nowotworowego. Guzki nadnerczy zwykle są „nieme klinicznie” – nie dają żadnych objawów klinicznych i zwykle nie produkują hormonów. Mogą produkować hormony, będąc przyczyna opisanych objawów, mogą też niestety (bardzo rzadko) być guzkami złośliwymi – w każdym wypadku wymagają obserwacji i dalszej diagnostyki. U naszego chorego na szczęście okazały się być zmianami łagodnymi, a leczenie przyczynowe przyczyniło się nie tylko do normalizacji stężenia kortyzolu i ochrony przed opisywanymi chorobami, ale też ułatwiło pacjentowi schudnięcie J
Tak oto „zwykła otyłość” może być oznaką głębiej ukrytej choroby. Mając nadwagę, lub otyłość zawsze warto podejmować próby redukcji masy ciała, gdyż otyłość sama w sobie niesie ogromne ryzyko chorób serca i miażdżycy naczyń mózgowych, zwiększa także ryzyko wielu nowotworów. Nie należy jednak zapominać, że przyczyną otyłości mogą być inne choroby – najczęściej zaburzenia hormonalne, których wczesne wykrycie nie tylko ułatwi chudnięcie, ale w niektórych przypadkach może uratować życie.
Otyłość jest obecnie najczęstszą chorobą cywilizacyjną. W ciągu ostatnich 20 lat częstość występowania otyłości uległa potrojeniu. Szacuje się, że w Europie obecnie otyłych jest ponad 150 milionów dorosłych (20% populacji) i 15 milionów dzieci (10 % populacji). Liczba osób z nadwagą waha się od 28% do 68% i nadal wzrasta. W Polsce nadwaga dotyczy 40% mężczyzn i 27 % kobiet, a otyłość około 20% społeczeństwa. Już obecnie otyłość jest najczęstszym problemem medycznym u dzieci. Otyłość stanowi ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, problemów ze snem i problemów psychospołecznych, a w życiu dorosłym dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (zaparć, żylaków odbytu), żylaków, chorób sercowo-naczyniowych takich jak zawał, czy udar, nowotworów (tak macicy, jajników, piersi, prostaty, jelita grubego, pęcherzyka żółciowego, trzustki, wątroby i nerek), choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa, stłuszczenia wątroby a przede wszystkim skrócenia czasu życia. Ministerstwo Zdrowia Wielkiej Brytanii przewiduje, że do 2050 roku średni czas życia mężczyzn skróci się z powodu otyłości o 5 lat.
Otyłość uważa się stan, gdy tłuszcz stanowi ponad 25% masy ciała u mężczyzn i powyżej 30% u kobiet. W praktyce najczęściej oceniana jest na podstawie wskaźnika masy ciała – BMI – Body Mass Index, który wylicza się dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost podany w metrach do kwadratu (swój BMI możesz wyliczyć tutaj). norma wynosi od 18,5 kg/m2 do 24,9 kg/m2. Za nadwagę przyjmuje się wartości od 25 kg/m2 do 29,9 kg/m2. O otyłości mówimy jeśli wskaźnik ten wynosi 30 kg/m2 i więcej. Otyłość brzuszna lepiej charakteryzuje obwód pasa – norma dla mężczyzn 94 cm a dla kobiet 80 cm.
W patofizjologii choroby znaczenie mają czynniki genetyczne (jeśli oboje rodzice są otyli to prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości u dzieci wynosi 80%, gdy jedno z rodziców – ryzyko dla dziecka spada do 40%), neuroendokrynne (nadmiar kortyzolu, niedobór hormonów tarczycy, udary mózgu), sam proces starzenia się organizmu, stosowane leki (niektóre leki uspokajające, pochodne estrogenu i progesteronu i inne) i środowiskowe. Siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej i przyjmowanie nadmiaru kalorii są obecne uważane za najczęstsze przyczyny choroby.
Podstawą leczenia jest zwiększenie aktywności fizycznej i zmiana nawyków żywieniowych. Wystarczy tak niewiele jak 30 min umiarkowanej aktywności fizycznej dziennie (np. szybki spacer, pływanie, jazda na rowerze, które nie obciążają stawów) aby zredukować masę ciała, przyspieszyć metabolizm i wydłużyć życie! Dieta nie musi oznaczać samych restrykcji i ograniczeń, może być urozmaicona i ciekawa, jeśli zostanie dobrana indywidualnie do gustów i potrzeb pacjenta! Więcej o diecie przeczytasz tutaj. Bardzo niebezpieczne jest szybkie odchudzanie – może być przyczyną utraty masy mięśniowej, przyczynić się do niedoborów białkowych i witaminowych, przez co powodować zaburzenia czynności wątroby, nerek, zaburzenia koncentracji, pamięci i osłabienie potencji. Najpowszechniejszą konsekwencją nieodpowiedniego odchudzania jest efekt Yo-yo. Bezpieczne odchudzanie obejmuje kompleksowe i indywidualne podejście do pacjenta. Utrata masy ciała powinna być stopniowa i nie przekraczać 2-4 kg miesięcznie.
Jeśli masz problem z nadwagą lub otyłością – zgłoś się do lekarza! Przeprowadzi on diagnostykę, która pomoże ustalić przyczynę Twojej otyłości, a także pomoże Ci w sposób bezpieczny i skuteczny pozbyć się nadmiaru kilogramów!
Chcesz wiedzieć więcej?: