Stany zapalne błony śluzowej gardła mogą być spowodowane wieloma czynnikami. Rodzi to problemy, zwłaszcza jeśli taki stan maskuje groźny proces upośledzenia odporności lub chorobę nowotworową.

Przyjmuje się, że jeśli proces zapalny dotyczy głównie nabłonka, to pacjent ma zapalenie gardła, a jeśli dominuje zajęcie migdałów i tkanki chłonnej, to cierpi na anginę. Jednak postawienie jednoznacznej diagnozy nie jest oczywiste. Każde zapalenie w gardle przebiega bowiem  z zajęciem błony śluzowej i okolicznej tkanki chłonnej. Może się zdarzyć, że dwóch lekarzy postawi diagnozy i obaj mieli rację.

Gardło a odporność

Gardło zazwyczaj kojarzone jest jako narząd mowy i nie każdy wie, że pełni ono też istotną funkcję immunologiczną. W gardle znajduje się ogromna ilość komórek układu odpornościowego zlokalizowanych w migdałach podniebiennych, migdałku gardłowym (tzw. trzecim), językowym lub trąbkowym. Komórki te również mogą umiejscawiać się na tylnej ściance gardła.

Intruzi

Często zdarza się, że obok bakterii naturalnie zasiedlających błonę śluzową i migdałki, znajdują się tam również bakterie mogące wywołać zapalenia, np. gronkowiec złocisty lub paciorkowiec.

Rozpoznanie i zwalczanie ewentualnych „intruzów” następuje w tkance limfatycznej.  W ten proces zaangażowane są komórki immunologiczne prezentujące obcy antygen oraz komórki, które reagują na zagrożenie, czyli limfocyty T i B, komórki NK (ang. natural killers – naturalni zabójcy) oraz inne krwinki białe. Tkanka limfatyczna poza doraźnym niszczeniem szkodliwych bakterii pozwala na powstanie komórek pamięci immunologicznej. Dzięki nim reakcja organizmu na ponowne zakażenie tym samym „intruzem” będzie wielokrotnie szybsza i skuteczniejsza.

Przyczyny infekcji

Stany zapalne gardła i tkanki limfatycznej mogą być wywoływane przez liczne czynniki i nieinfekcyjne. Do zapaleń infekcyjnych zaliczamy zapalenie wirusowe, bakteryjne, grzybicze i pierwotniakowe. Zapalenie nieinfekcyjne to zapalenie na tle zaburzeń immunologicznych (allergie, choroby autoagresyjne, nowotwory), zapalenia po uszkodzeniu czynnikami fizycznymi lub chemicznymi (m.in. palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, refluks żołądkowo-krtaniowo-gardłowy, zapylenie środowiska, nieprawidłowa wilgotność i temperatura otoczenia), zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, odwodnienie, zmiany hormonalne w okresie menopauzy), a także stany wywołane niepożądanym działaniem przyjmowanych leków.

W około 80-90% przypadków mamy do czynienia z infekcjami wirusowymi,  z objawami bólu przekrwienia gardła oraz rozpulchnioną błoną śluzową. Często występuje także nieżyt nosa i zapalenie spojówek, czasem objawy zapalenia krtani. Infekcje te nie wymagają leczenia przeciwbakteryjnego, ponieważ mają tendencję do samoograniczenia i samowygaszania dzięki wysokiej aktywności mechanizmów obronnych.

Infekcje bakteryjne gardła mogą być pierwotne lub wtórne (w wyniku nadkażenia w drugiej fazie infekcji). Najczęściej atakują paciorkowce, gronkowiec złocisty, pałeczki Haemophilus influenzae. Ostatnio lekarze zwracają także uwagę na wzrost liczby rzeżączkowych zapaleń gardła i tkanki limfatycznej. Dochodzi do nich podczas stosunków oralnych.

Leczenie infekcji

W leczeniu przeciwbakteryjnym stosuje się antybiotyki. Należy pamiętać, by przyjmować je ściśle według wskazań lekarza i nie przerywać zalecanej terapii. Wiele infekcji gardła przypada na miesiące jesienno-zimowe, kiedy przebywamy w suchych pomieszczeniach, co nasila dolegliwości. Dlatego tak ważne jest nawilżanie i natłuszczanie błony śluzowej. Wyraźną poprawę może przynieść doustne stosowanie oleistych preparatów (np. oliwy z oliwek, preparatów witaminowych i płukanek).

Szczególnie w przypadku anginy – z uwagi na jej możliwe powikłania – bardzo ważne jest, by terapię nadzorował lekarz. Dzielimy je na miejscowe (m.in. ropień, naciek okołomigdałowy, ropowice) oraz ogólnoustrojowe (m.in. posocznica, gorączka reumatyczna, zapalenie serca, poanginowe zapalenie wielostawowe, łuszczyca, zapalenie nerwów.)

Usuwanie migdałów

Istnieje wiele kontrowersji dotyczących wskazań do chirurgicznego usunięcia migdałów podniebiennych. Lekarze są jednak zgodni, że ostre, nawracające zapalenie gardła i tkanki chłonnej występujące siedem razy w roku, po pięć razy przez dwa kolejne lata lub trzy razy w roku przez trzy kolejne lata (tzw. kryterim Paradise’a) kwalifikują do operacji. Podstawę do zabiegu dają też częste nacieki i ropne okołomigdałowe, odczyny ze strony węzłów chłonnych, cuchniecie z ust, zespół bezdechów w trakcie snu i inne indywidualne przyczyny.

Usunięcie migdała gardłowego, choć w wielu przypadkach daje niemal natychmiastową poprawę, nie powinno być dokonywane pochopnie i po pobieżnej diagnostyce. Niemal zawsze trzeba najpierw wykorzystać możliwość leczenia zachowawczego. Wskazaniami do zabiegu są: przerośnięty migdałek, wywołujące bezdechy  u dzieci, blokujące ujście gardłowe trąbki słuchowej bądź powodujące przewlekłe, wysiękowe zapalenie uch a środkowego, oraz nawrotowe lub przewlekłe zapalenie zatok przynosowych,  niektóre zaburzenia  w obrębie jamy ustnej, zębów i części twarzowej czaszki.

O wskazaniach ostatecznie decyduje lekarz specjalista otolaryngolog, czasem z lekarzami innych specjalności (ortodontą, internistą, kardiologiem, reumatologiem bądź neurologiem).